COVID-19 Aşıları ve Sık Sorulan Sorular Lütfen okuyalım

Son 10 yılda, Ebola, MERS gibi salgınlar için yapılan aşı çalışmaları ve gelişen aşı teknolojisi, bu konudaki adımların hızla atılmasını sağladı.
COVID aşıları geliştirilirken daha önce başka alanlarda çalışılmış olan bazı teknolojiler kullanılmıştır.
COVID aşı platformları, aşı çalışmalarını henüz pandemi ilan edilmeden önce ve hızla başlatabilmişlerdir, çünkü 7 Ocak 2020’de, SARS-CoV-2 virüsünün izolasyonu mümkün olmuştur. Bu virüs, yeni bir “Coronavirus” olarak tanımlanarak ilk genom dizisi (virüsün genetik haritası) 10 Ocak’ta virological.org adlı sitede yayımlanmıştır.
Böylece aşı çalışmalarının, aynı aileden olup daha önce salgın yapan SARS-CoV-1 ve MERS-CoV ile benzer şekilde, virüsün yüzeyinde bulunan “S” (spike) olmak üzere, aynı hedef protein kullanılarak sürdürüleceği anlaşılmıştır.
Önceki bu iki salgın ya kısa sürede ortadan kalkmış ya da kısıtlı coğrafyada kalmıştır. Bu nedenle S (spike) proteini ile geliştirilen ve patent başvurularını yapmış 188 aşı adayı ile çalışmalar, hastalık bittiği için ve kesilen ödenekler nedeniyle sürdürülememiştir.
Ancak o çalışmalarda, aralarında mRNA, vektör ve protein alt birim aşıları da olan bu aşı adaylarında kullanılan hedef protein “optimal” hale getirilmiş ve bağışıklık geliştireceği gösterilmişti.
Yeni olduğu düşünülen mRNA aşılarından, Moderna tarafından üretilen aşının 2013’te MERS-CoV için patent başvurusu zaten mevcuttu. Virüs genomu tanımlanır tanımlanmaz da eski çalışmalarına bıraktıkları yerden devam ettiler.
Bir diğer mRNA aşısı olan Biontech aşısı için kullanılan teknolojide, aynı firmada çalışan Katalin Kariko adlı bilim insanın 2005’te üreterek patentini aldığı sentetik mRNA molekülü formülünün kullanıldığını belirtelim.
Çocuk felci aşısı 60 yılda bulundu ama virüsün tanımlanması ile genomunun ortaya konulması da 80 yıl sürdü.
Ebola için genomun ortaya konulması ise 6 yıl aldı.
Genomu en hızlı tanımlanan virüs, SARS-CoV-2 oldu, çünkü gen dizileme için kullanılan teknoloji çok ilerlemişti.

Tüm aşılarda olduğu gibi bu aşılarda da yan etkiler vardır.
En sık görülen yan etki kısa süreli (bir-iki günü geçmeyen) kol ağrısıdır.
Ateş, halsizlik, kas ağrıları, bulantı, baş ağrısı, aşılanan tarafta lenf bezinde şişme gibi yan etkiler, ilk bir-üç gün içinde ortaya çıkar.
COVID’e benzeyen ve kısa süren belirtiler de bildirilmektedir.
Bazı kişilerde, işe gitmemeyi gerektirecek halsizlik bir-iki gün sürmektedir.
Sahada iki buçuk milyardan fazla kişiye uygulanan bu aşılarda endişe uyandıran bir yan etki gözlenmemiştir.
COVID geçirildiğinde oluşacak yan etkiler ise hayatı tehdit eden boyuta ulaşabilmektedir. Dolayısıyla aşı güvenlidir, hastalığı önleyerek yaşam kurtarıcı etki sağlamaktadır.

Bazı vektör aşıları (Oxford AZ ve Johnson & Johnson ) ile ilişkilendirilen pıhtılaşma problemi son analizlere göre milyonda birdir.
Adölesanlardaki aşılamada karşılaşılan miyokardit ilişkisi henüz kesinlik kazanmamış olmakla birlikte, bir milyon dozda 16 vaka olarak rapor edilmiştir.
COVID hastalığı sırasında miyokardit gelişme riskiyse yüz binde 22’dir.
Bir başka deyişle hastalık geçirilmesi durumunda miyokardit oluşma riski 14 kat daha fazladır.
Aşılar ile ilişkilendirilen yan etkiler, yaşamı tehdit etmiyor ve yönetilebilirse ve hastalığın kendisi bu yan etkiler bakımından daha yüksek risk taşıyorsa, aşılama önerileri değiştirilmemektedir.

Aşının, Faz-3 çalışmasında ve sahadaki uygulamalarda, anafilaksi riski %1’den azdır.
Risk, tüm anafilaksi reaksiyonlarında olduğu gibi ilk 15-30 dakikada ortaya çıkmakta ve aşı uygulanan merkezlerde yapılan ilk müdahale ile kolaylıkla yönetilmektedir.
Aşılamadan sonraki ilk dakikalarda gerçekleşen vagal refleks ilişkili bayılma karıştırılmaktadır.
Bayılma bir aşı yan etkisi değildir.
Alerjinizin olması mRNA aşıları yaptırmanız ya da COVID aşılarını yaptırmanıza engel değildir.
Herhangi bir aşının ilk dozu ile ani tip alerjik reaksiyon (anaflaksi) olduysa ikinci doz bu aşı ile yapılmamalıdır.
Döküntü şeklinde ortaya çıkan bölgesel ya da genel alerjik reaksiyonlar durumunda ise aynı aşının ikinci dozu yapılabilecektir.

Aşı yan etkileri en sık ilk 48 saat ve daha sonrada iki-dört hafta içinde ortaya çıkar.
Aşılamalarda, altı-sekiz haftadan uzun sürede bildirilen bir yan etki olmadığı için onay kurumları, son gönüllünün son dozundan sonra iki ay beklemeyi güvenlik açısından yeterli bulmuştur.
Halen pek çok ülkede, aşı uygulaması sonrası yan etkiler çok yakın izlenilmektedir.
İlk aşı uygulaması 8 Aralık 2020, ilk gönüllü aşılanmasının Mart 2020 olduğu düşünülürse, günümüze kadar geçen bir yılı aşkın sürede olumsuz ve endişe veren bir yan etki gözlemlenmemiştir.

COVID-19, ileri yaş ve eşlik eden bazı hastalıklar varlığında daha şiddetli seyretmektedir.
Bununla birlikte 18-34 yaş arası 3222 kişide yapılan ve yayımlanan bir çalışma, bu yaş aralığındakilerin %20’sinin yoğun bakıma gereksinim gösterdiğini ve %3’ünün öldüğünü göstermektedir.
Ayrıca her üç kişiden birinde aylarca süren bulgular gözlemlenmiştir.
Doğal enfeksiyon bağışıklığının süre ve varyantlara karşı aşı bağışıklığından daha zayıf olduğu anlaşılmaktadır.
Tüm bu nedenlerden aşıların onay aldığı tüm yaş gruplarında yapılması önerilmektedir.

Yapılan bir çalışma, erkeklerde aşılanmanın semen kalitesine olumsuz bir etkisi olmadığını, hatta olumlu bazı etkiler gözlendiğini ortaya koymaktadır.

Hayır.
Hiçbir COVID aşısının içeriğinde elektromanyetik alan yaratacak bir elemen bulunmamaktadır.

Evet.
Doğal enfeksiyona bağlı bağışıklığın süresinin, en az üç-altı ay olduğu düşünülmekle birlikte tam olarak ne kadar sürebileceği bilinmemektedir.
Aşı ile güçlü bir bağışıklık tepkisi oluşmakta ve daha uzun süreli olacağı öngörülmektedir.
Hastalık ile ilişkili “izolasyon” süreci bittiğinde hemen aşılanmanızda bir sakınca bulunmamaktadır.
Ancak üç aydan önce reenfeksiyon (tekrar yakalanma riski) olmadığından, aşılanmak için üç ay beklemenin bir sakıncası yoktur.
Ancak Multisistem Inflamatuvar Sendrom geçiren erişkin ve çocuklarda, mutlaka en az üç ay beklenildikten sonra aşılanma önerilmektedir.

İyileşene kadar bekleyip ikinci doz aşınızı olun.

Hayır.
mRNA (ulak RNA) her gün işlevsel proteinleri kodlamak için milyonlarca kez doğal olarak yaptığımız ve işlevini yapınca dakikalar içinde yok olan genetik bir moleküldür.
Aşı için kullanılan mRNA biraz daha dayanıklı olmakla birlikte saatler ve en fazla günler içinde yok edilmektedir.
mRNA’nın hücre çekirdeğimizdeki DNA’ya geri dönebilmesi de zaten biyolojik olarak mümkün değildir.

Evet.
Daha önce, diğer aşılarla COVID aşısı arasında 14 gün aralık, yan etkiler karışmasın diye önerilmişti.
Ancak, COVID aşılarının yan etkiler bakımından güvenli olduğu ve hangi yan etkilerin geliştiği açık olduğu için artık buna gerek olmadığı düşünülmektedir.

mRNA aşıları veya inaktif aşı sonrası tromboz (pıhtı) bildirimi yoktur.
Kan sulandırıcı ya da aspirin almanın aşıya bağlı pıhtılaşma gelişmesini engellemekte bir yararı yoktur.
Ancak, başka bir hastalık için kullanmakta iseniz, kullanmaya devam edin.
Gereksiz yere ve doktor önerisi olmadan kan sulandırıcı ya da aspirin kullanmanın ölümcül kanamalara neden olabileceği de akılda tutulmalıdır.