GENÇAĞA KARAFAZLI
Çay sezonun yaklaştığı bugünlerde TBMM’nde çay üreticileri ile ilgili bir kanun teklifinin görüşmeleri yapıldı. CHP Rize il örgütünün hazırlayıp Cumhuriyet Halk Partisi Karadeniz Milletvekillerinin ortak imzası ile Meclis Başkanlığına sunulan çay kanun teklifinin bir an önce gündeme alınması önerisi AKP ve MHP oyları ile reddedilmişti.
Tasarının iktidar ortakları tarafından reddedilmesi kamuoyunda büyük tepki çekmişti. Yaşanan bu gelişmelerin ardından, Çay ve ÇAYKUR ile ilgili çeşitli akademik çalışmalarıyla bilinen akademisyen Fatma Genç CHP’nin TBMM getirdiği çay kanunu teklifini reddeden AKP ve MHP’nin kamuoyundan gizlediği bir çay kanunu teklifinin olduğunu AKP Rize Milletvekili Osman Aşkın Bak tarafından açıkladığını bu açıklamanın ise TBMM tutanaklarında yer aldığını söyledi.
Tasarıyı reddeden AKP ve MHP’nin hazırladığı çay kanunu taslağının üreticiden ve kamuoyundan gizlenmesindeki temel nedenin hazırlanan taslağın üreticiyi korumaktan çok özel firmaları güçlendiren ve koruyan bir taslak olduğunu ifade eden Akademisyen Fatma Genç yaşananlarla ilgili şunları söyledi;
“ÜRETİCLERİN SORUNLARININ TBMM GÜNDEMİNDE OLMADIĞI ANLAŞILMIŞTIR”
“CHP’nin hazırladığı tasarıda, Çayda bir taban fiyatı belirlenmesi, destekleme ödemelerinin taban fiyatının en az %10’u olarak belirlenmesi ve ÇAYKUR’un Türkiye Varlık Fonu’ndan çıkarılarak düzenleyici ve denetleyici bir işlev çerçevesinde düzenlenmesi gibi önemli maddeler içeren Kanun Teklifinin reddedilmesi ile birlikte çay üreticilerinin sorunlarının meclisin gündeminde olmadığı bir kez daha ortaya çıktı.
Resmi rakamlarla 781 bin dekar alanda 201 bin üretici çay tarımından ekmeğini kazanıyor. Bu rakama ÇAYKUR ve özel çay fabrikalarında çalışan işçileri ve çayın bölgenin bel kemiği olması sebebiyle esnaf da katıldığında yaklaşık 2 milyon insan çay ile geçimini sağlamakta. Dünyada en çok çay tüketen ülkeler sıralamasında Türkiye 1’inci sırada. Çay tüketici fiyatı da artış gösteren kalemler arasında. 2021 yılında 35,87 TL/kg olan çay tüketici fiyatları bir önceki yıla göre %10,3 oranında arttı.
Ülkemizde üretilen çayın 1,252 milyon ton gibi büyük bir kısmı yurt içinde tüketiliyor. Ülkemizde ithal edilen çay miktarı da her yıl artıyor. Sri Lanka, Kenya ve Hindistan başta olmak üzere çeşitli ülkelerden ithal edilen çay miktarı 2020 yılında 20,40 bin ton iken bu miktar bir önceki yıla göre %18,6 oranında artış göstermiştir. İthal çay miktarımız artıyor, ancak ülke içerisinde üreticiler yeterince desteklenmiyor.”
Türkiye’de çayı diğer tarımsal ürünlerden farklı olarak hala devlet destekli ve taban fiyatı belirlenen ürünlerden birisi olduğunu kaydeden Genç, ancak ortada da ciddi sıkıntıların olduğunu ifade ederek şunları söyledi;
“MALİYETLERİN ARTMASI ÜRETİCİNİN BELİNİ BÜKTÜ”
“Mayıs ayında başlayıp Ekim ayında biten çay üretiminde elde ettiği gelirle bir sene boyunca ev geçimini sürdüren çay üreticilerinin sorunları büyük. 2021 yılında yaş çay taban fiyatı 3,87 olarak açıklandı, destekleme primi ise 2016 yılından beri 13 kuruş olarak kaldı. Yani geçtiğimiz yıl destekleme primi ile birlikte 4 TL olan yaş çay taban fiyatı, bir önceki yıla göre sadece %17,65 artmış, destekleme priminde yapılmayan artış da fiyatın içerisine yedirilmiştir.
Bu sorunun sadece bir kısmı. Her yıl daha da artan girdi maliyetleri altında ezilen çay üreticileri için Mart ayı gübre zamanı. Ancak gübre fiyatlarındaki fahiş artış çay üreticilerinin de belini büküyor. Türkiye Tarım ve Kredi Kooperatifleri tarafından “2022 itibarıyla kimyevi gübrelerde yüzde 30’lara varan indirimler yapılmıştır” sözü çay üreticileri için de lafta kalmıştır. Çünkü Türkiye Tarım ve Kredi Kooperatifleri, çay gübresinin tonunun 7500 liradan satışa çıkarılacağını açıklamış, açıklama sonrası Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri gübrenin tonunu 8300 ile 8500 TL’den satışa çıkarmıştır.
2016 yılında bin TL, 2017 yılında 1,1 TL, 2018 yılında 1,59 TL, 2019 yılında 1,89 TL, 2020 yılında 2,02 TL ve 2021 yılında 2,6 TL olan çay gübre fiyatları bu yıl yüzde 300 artmıştır. Üstelik bu yıl açıklanan 7500 TL olan gübre fiyatı sadece Tarım ve Kredi üyelerine satılmakta, peşin olan satışları hiçbir üyenin karşılama gücü olmadığı gibi, üyelik aidatı ödemeden de üye olmaları mümkün değildir.
Bu yıl açıklanan gübre fiyatı yaş çay taban fiyatının da tarihinde görülmemiş bir şekilde 2 katı üzerine çıkmıştır. Geçtiğimiz yıl bir kilo çay satıldığında 1,5 kilo gübre alınabilirken, bu yıl 2 kilo çay satılsa bile bir kilo gübre zor alınabiliyor. Bununla birlikte 8 TL olan gübre desteği alan bazlı verildiği için ve çay üreticilerinin yüzde 70’in üzerinde bir oranla 5 dönümün altında çaylık arazisi bulunduğu hesaba katıldığında gübre için verilen 8 lira destek, 40 TL gibi komik bir rakam olmaktadır. Üreticilerin bu durumda üretimi sürdürebilmeleri çok mümkün görünmüyor. İşçilik maliyetleri, çay bezi, torba, makas, çuval gibi girdilerdeki artış da düşünüldüğünde üreticinin eline geçimini sürdürecek bir paranın geçmeyeceği çok belli iken, aldığı parayı da gübre almak için çekmek zorunda kaldığı kredilerin ödemesine gidecektir.” dedi
Böylesi bir ortamda çay sektörü hala 1984 yılında çıkarılan Çay Kanunu ile işlerin yürütülmeye çalışıldığını, Çayda devlet tekelinin kaldırılmasının düzenleyen 3092 sayılı yasa, özel sektörün bu alana girişini düzenlemekten başka çay ruhsatlarına ilişkin bir madde dışında hiçbir düzenleme içermediğini dile getiren Genç konuyla ilgili görüşlerini şu şekilde açıkladı;
“AKP’NIN 2009 DA HAZIRLADIĞI TASLAK ÜRETİCİLEİRİN ALEYHİNE BİR TASLAKTI”
“Bugün bu haliyle yetersiz ve ihtiyaçları karşılamaktan uzak olan Çay Kanunu’nun revize edilerek sektörün büyüyen sorunlarını gidermesi gerekliliği gün gibi ortada. Bu konuda AKP Hükümetleri tarafından 2009 yılında Rize eski Milletvekili Bayram Ali Bayramoğlu tarafından bir Çay Kanun Tasarısı hazırlanmış, ancak daha “gündemimizde çay kanunu yok” denilerek bu hazırlanan taslak geri çekilmiş tarihin tozlu raflarında yerini almıştı.
Çay piyasasının kuralsızlaştırılarak, neoliberal piyasalara açılmasını düzenleyen bu Teklif ile çayda sözleşmeli üreticilik, çay borsası ve çay üst kurulu kurulması gibi üreticilerin aleyhine birçok düzenlemeyi içeriyordu.”
TBMM Tutanakalrından
O günden bu yana ara ara gündeme getirilen Çay Kanun Teklifi konusunda son gelişme, geçtiğimiz yıl Kamu İktisadi Teşebbüsü komisyonu görüşmelerinde ortaya çıkmıştı. Çay Kanun Teklifi hazırlama işinin Çay İhtisas Üniversitesi olarak belirlenen Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi’ne verildiği ifade edilmiş, daha sonra basından takip edebildiğimiz kadarıyla Kanun Teklifi’nin son haline getirilerek Bakanlığa iletildiği yönündeydi. 5 Nisan 2022 tarihinde mecliste CHP’nin hazırladığı Çay Kanun Teklifi reddedildikten sonra meclis tutanaklarından öğrendiğimiz üzere hazır bir çay kanunu mevcut. Tutanaklarda Rize Milletvekili Osman Aşkın Bak “biz hazırlığımız yaptık, kanunumuz da hazır” itirafında bulunuyor.
İşte o tutanak metni:
“ BAŞKAN – Önergeyi oylarınıza sunuyorum…
ENGİN ALTAY (İstanbul) – Sayalım Başkanım.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Sayalım arkadaşlar.
BAŞKAN – Kabul edenler… Etmeyenler… Kabul edilmemiştir.
MEHMET BEKAROĞLU (İstanbul) – Osman Bey çay kanununu reddetti Sayın Başkanım, kayıtlara geçin.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Biz hazırladık zaten, sıkıntı yok.
MEHMET BEKAROĞLU (İstanbul) – Osman Aşkın Bak çay kanun teklifini reddediyor.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Biz hazırlığımızı yaptık, merak etme.
MEHMET BEKAROĞLU (İstanbul) – Reddettiniz, hiçbir hazırlığınız falan yok.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Biz çaya verdiğimiz desteği…
MEHMET BEKAROĞLU (İstanbul) – Yapma, yirmi seneden beri milleti sömürmekten başka bir şey yapmadınız.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Çaya destek veriyoruz biz.
MEHMET BEKAROĞLU (İstanbul) – Yok öyle bir destek, yok öyle bir destek. Hiçbir şekilde destek veren yok.
OSMAN AŞKIN BAK (Rize) – Çaya biz destek veriyoruz; kanununu da hazır, her şey hazır.”
Sormak istiyoruz: Eğer Çay Kanunu hazırsa neden konunun özneleri üreticilerin, üretici örgütlerinin ve yasa yapıcı milletvekillerinin bu kanundan haberi yok?
Kapalı kapılar ardında hazırlanan Çay Kanun tekliflerini üreticiler istemiyor, üreticiler derdine derman olacak bir yasa teklifi ile devletin çiftçisinin yanında olduğunu görmek istiyor.
Rize’de Turizm Müdürlüğü mü var?
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.